یادداشتی از سید کامبیز لطیف عقیلی؛
مکان‌یابی مناسب مهم‌ترین معیار ایمنی در احداث دوربرگردان
اکنون که گلستان پس از درگذشت معاونان وزیر کار در تب‌وتاب ایجاد دوربرگردان بوده نباید از خاطر برد که مکان‌یابی مناسب مهم‌ترین معیار ایمنی در احداث دوربرگردان‌ها است.
ايران در رعایت نکردن قوانين راهنمايي و رانندگي از کشورهاي پيشرو جهان است قوانینی چون رعايت نکردن فواصل طولي و جانبي در حين حرکت و توقف و عجله در گذر از چراغ راهنمایی؛ حتی در بسیاری از معابر قانون حق تقدم، جايش را به قانون هر کس توانست، داده است.
دوربرگردان‌ها از جمله طرح‌های غيرمتعارف در شهرسازی هستند و شاخص‌هاي عملكرد نظير زمان سفر، حركات گردشي، تعداد توقف‌ها و كل زمان سفر را تحت تأثیر قرار می‌دهند ولی عمده استفاده از دوربرگردان‌ها به منظور كاهش زمان سفر و تأخیر است.
دوربرگردان اصطلاحی است که در ذهن عموم به بريدگي شهرت دارد و به جرأت می‌توان گفت راه حل خطرناکي براي گذر از يک سمت بزرگراه به سمت ديگر برای چرخش 180 درجه است، انحراف به چپ در هر زمان و مکانی مخصوصاً بزرگراه‌ها خطرناک است، چون وسیله نقلیه وارد محدوده و مسیری می‌شود که در آن وسایل نقلیه مجاز هستند با سرعت بيشتر حرکت کنند.
عمده اشکالاتی که در دوربرگردان‌ها به دفعات و مکرراً خودش را نشان می‌دهد اضافه شدن وسایل نقلیه از دسترسی‌های فرعی تحت زاویه خاص به دوربرگردان و قرار نگرفتن در تک لاین مستقیم در زمان چرخش 180 درجه و بی‌توجهی از سوی رانندگان به مسیر مقابل در زمان دورزدن است.
سوانح مرتبط با دوربرگردان‌ها عمدتاً در اثر اشتباهات انسانی است ولی می‌توان دوربرگردان‌ها را به گونه‌ای طراحی کرد که کمترین خسارت را داشته باشد، تصور می‌کنم اکنون طراحان به اشتباه خود پی برده‌اند و معیارهای ارزیابی دوربرگردان‌ها از کاهش زمان سفر به کاهش خطرات جانی برای رانندگان و پیاده‌های احتمالی تغییر کرده است.
علی‌هذا طرحي که در نظر گرفته می‌شود باید با رعایت مؤلفه‌هایی مانند ايمني، آلودگي هوا، مصرف سوخت، زمان و مسافت سفر داراي كمترين اثرات منفي و بيشترين اثرات مثبت بوده و براي كاهش و جلوگيري از تخريب رفتار ترافيكي و در نتيجه ايجاد بهبود در زمينه حرکت و حفظ جان افراد باشد.
دوربرگردان‌ها با هدف ساخت اتوبان و بزرگراه تناقض دارند و عملاً با ساخت دوربرگردان و رسیدن سرعت به صفر در لاین سمت چپ اختلال بزرگی در مسیر حرکت به وجود آمده و پتانسیل بروز حادثه را افزایش می‌دهد، در محافل تخصصی موضوع دوربرگردان همیشه محل مناقشه بوده اما با وضعیت موجود و خسارت‌های پدید آمده راه حل مناسبی است و به نظر نمی‌رسد جایگزین کم هزینه‌تری وجود داشته باشد. اگرچه با صرف هزینه بیشتر استفاده از زیرگذر و روگذر هم می‌تواند از پیشنهادات باشد.
دوربرگردان‌های اتوبان یک نگرش اقتضایی براساس یکی از وجوه مدیریت‌های چهارگانه است. ناكارآمدي راه‌حل‌های متعارف كاهش تراكم و تأخیر در اتوبان و بزرگراه سبب شد تا دوربرگردان‌ها در مرکز توجه قرار گیرند و با ویژگی‌های هندسي و عملكردهای خاصي که دارند به بهبود عملکرد چرخش 180 درجه‌ای وسایط نقلیه کمک کنند.
اصول دوربرگردان‌ها عدم رعایت ورودی‌ها و خروجی‌ها و سرعت‌های مجاز و حداقل فاصله برای رسیدن و فواصل خروجی و ورودی است و احداث دوربرگردان هم‌سطح یک کار غیرعلمی است که ممکن است در بسیاری موارد کارساز باشد و مشکلات ترافیکی را حل کند اما این تصور اشتباه است که با تعمیم آن به همه نقاط به مثابه یک دارو برای تمام دردها عمل کند.
احداث هرگونه دوربرگردان در اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها خطرات خاص خود را در پی دارد اگرچه به تصور همگان لاین سرعت در سمت چپ و لاین کندرو در سمت راست جاده قرار می‌گیرد اما تجربه نشان داده است دوربرگردان‌ها چه به صورت روگذر یا زیرگذر باشند یا به شکل N یا به صورت بریدگی ایجاد خطر خواهند کرد، پس لازم است طراحی دوربرگردان‌ها به گونه‌ای انجام شود که با ایجاد کمترین خطر از برخورد جلو به عقب وسايل مستقيم‌رو بزرگراه و گردشي دوربرگردان جلوگيري شود و جریان‌های ورودي به خروجي از بزرگراه و جريان دورزننده كاناليزه شوند زیرا مستقيم‌رو اصلي هنگام عبور از محدوده تغيير خط مجبور به تعديل سرعت خود است و خودروهايي كه قصد ورود به دوربرگردان يا معبر فرعي را دارند مجبور هستند خود را به ترتيب به خط هم‌جوار ميانه و هم‌جوار جدول برسانند.
جریان مستقیم‌رو اصلی هنگام عبور از مقطع تغییر خط مجبور به تعديل سرعت خود می‌شود و دوربرگردان تأثیر دیگری بر روی آن‌ها ندارد که اين نحوه تغيير مسير بيشتر به استقبال از خطر شبيه است. با وجود اين، بسياري از افراد هرروز به اجبار به اين کار تن می‌دهند.
در پاره‌ای از موارد براي کاهش خطرات گذر از دوربرگردان‌ها مخصوصاً در شهرها، در نزديکي آن‌ها سرعت‌گیر احداث می‌کنند، يا با تعريض منطقه بريدگي، ناحيه به اصطلاح امني را براي اتومبیل‌ها تعبيه می‌کنند که اين راه‌حل‌ها نه تنها بدون اشکال نيست بلکه خود، مشکلي به مشکلات دیگر اضافه می‌کند. مخصوصاً این‌که مشکل انحراف به چپ اجباري، آن هم در حين کاهش سرعت را حل نمي‌کند.
اکنون که استان گلستان پس از درگذشت معاونان وزیر کار در تب‌وتاب احداث دوربرگردان است و بالاترین مقام اجرایی استان هم بر این موضوع نظارت می‌کند پیشنهادهای ذیل ارائه می‌شود.
- تجمیع دوربرگردان‌ها و کم کردن تعداد آن‌ها.
- نصب دوربین کنترل سرعت در بازه مکانی 50 تا 100 متری دوربرگردان‌ها.
- نصب دوربین مخصوص کنترل متخلفانی که از سمت راست با کمترین سرعت و با دو یا سه لاین کردن گردش به چپ بیشترین خطر را برای خودروهای مستقیم رو به وجود می‌آورند.
- نصاب فاصله هزار متری از دسترسی‌های فرعی.
- عدم صدور مجوز اماکن تأسیساتی عمومی با حجم بالای گردش به چپ مانند پمپ بنزین، پمپ گاز و غیره در فواصل کمتر از هزار متری دوربرگردان.
- خودداری از احداث دوربرگردان در قوس‌ها، حتی با زاویه بزرگ.
- مکان‌یابی مناسب با در نظر گرفتن مؤلفه‌های آن به عنوان مهم‌ترین معیار احداث دوربرگردان.
اگرچه تمامی موارد فوق را بسیار مهم، ضروری و حیاتی می‌دانم معتقدم مکان‌یابی مناسب دوربرگردان مهم‌ترین معیار ایمنی در احداث دوربرگردان است.
*یادداشت سید کامبیز لطیف عقیلی کارشناس عمران و دانشجوی سال آخر دکتری برنامه‌ریزی شهری
seydnews@gmail.com
نظرات 0